Her gün farkında olmadan çok büyük miktarda atık üretiyoruz. Market poşetlerinden tek kullanımlık plastiklere, tüketimden arta kalan ambalajlardan endüstriyel üretim kalıntılarına kadar her şey “atık” kavramını daha da büyütüyor. Ancak bunların arasında öyle bir tür var ki etkisi diğerlerinden çok daha uzun vadeli: elektronik atık. Bugün kullandığın telefon, iş yerinde masaüstünde duran bilgisayar ya da artık çalışmayan küçük ev aletleri, yalnızca çöpe giden eşyalar değil. Hepsi doğru yönetilmediğinde doğayı kirleten ama doğru yöntemlerle değerlendirildiğinde ekonomiye ve çevreye büyük katkı sağlayan “e-atık” kategorisinin parçası.
Dijitalleşmenin hız kazandığı çağımızda her gün yüzlerce cihaz üretiliyor, kullanılıyor ve ardından hemen bırakılıyor. Telefonunu birkaç yıl içinde değiştiren, bilgisayarını yenileyen ya da küçük ev aletlerinden sıkılıp hemen farklı modele geçen milyonlarca insan var. Peki bu cihazların ömrünü tamamladıktan sonra başına ne geldiğini hiç düşündün mü? Çoğu zaman fark etmeden biriken, ofislerde raflara kaldırılan veya çöpe karışan elektronik atıklar aslında görünenden çok daha büyük mesele. Çünkü atıklar yalnızca kullanılmayan cihazı ifade etmiyor, aynı zamanda ekonomik, çevresel ve toplumsal sonuçları olan sorumluluk alanını işaret ediyor. Peki, e-atık nedir? Elektronik ürünlerden çıkan atıklara ne olduğunu merak ediyorsan rehberimizi okumaya devam edebilirsin.
E-Atık Nedir? Ne İşe Yarar?
Elektronik atık ya da kısa adıyla e-atık, kullanılmayacak halde olan ya da kullanılmaktan vazgeçilen her türlü elektrikli, elektronik cihazdır. Yani evlerdeki bozulmuş televizyonlardan iş yerlerinde kullanılmayan sunuculara, artık şarj tutmayan telefonlardan hurdaya ayrılan yazıcılara kadar çok geniş ürün yelpazesinden bahsedilebilir. “Elektronik atık e atık nedir?” sorusuna verilecek en doğru cevap, kullanılmayan cihazlarla birlikte içindeki değerli madenlerden zararlı kimyasallara kadar pek çok bileşeniyle çevresel, ekonomik ve sosyal etkileri olan her üründür. Çünkü cihazların içinde altın, gümüş, bakır gibi geri kazanılabilir değerli metaller bulunduğu gibi kurşun, cıva ya da kadmiyum gibi doğa, insan sağlığı için zararlı kimyasallar da barındırılıyor.
Her yıl milyonlarca yeni cihaz üretildiği için de kullanıcılar sürekli daha hızlı, daha güçlü veya daha küçük teknolojilere yöneliyor. Döngü sonucunda eski cihazlar çok hızlı şekilde kullanım dışı kalıyor. “E-atık ne demek?” sorusu da tam burada önem kazanıyor, nedeni ise elektronik atıkların diğer atık türlerinden farklı olarak özel toplama – işleme süreci gerektirmesi. Aksi takdirde hem geri dönüştürülebilir ekonomik değer kaybediliyor hem de çevresel riskler giderek büyüyor. Peki, e-atık yalnızca çevre sorunu mudur?
Aslında çok daha fazlasıdır. “E-atık nedir kısaca?” diye sorulduğunda akla gelen ilk şey “kullanılmayan cihazlar” olsa da e-atık yönetiminin sağladığı fırsatlar da oldukça geniştir. Doğru şekilde toplandığında, geri dönüştürüldüğünde sürdürülebilir ekonomik döngü yaratıyor. Örneğin; elektronik atıklardan çıkarılan metaller yeniden üretim süreçlerine kazandırılarak doğal kaynakların tüketilmesini yavaşlatıyor. Geri dönüşüm, doğal kaynakların çıkarılması maliyetli, ayrıca çevreye zararlı olduğundan yalnızca çevre açısından değil, aynı zamanda sanayi için de büyük avantaj sağlıyor. Öte yandan e-atık geri dönüşümü, enerji tasarrufu sağlamanın yanı sıra istihdam yaratma potansiyeli de taşıyor. E-atık konusuna bu açıdan bakıldığında hem çevresel yükü azaltan hem de ekonomik fayda üreten bir kavram olduğunu söyleyebiliriz. Elektronik atık önceleri olsa da artık günümüzde akademik düzeyde tartışma değil, şirketlerden bireylere kadar herkesin sorumluluk alması gereken bir konu. Çünkü e-atıklar, geri dönüştürüldüğünde geleceğe yatırım, kontrolsüz bırakıldığında ise ciddi tehdit anlamına geliyor.
E-Atık Örnekleri Nelerdir?
E-atık dendiğinde aklına yalnızca eski telefonlar veya kullanılmayan bilgisayarlar geliyorsa aslında büyük resmi kaçırıyor olabilirsin. Elektronik atık, günlük hayatında kullandığın çok farklı ürün grubunu kapsıyor. Evlerde, iş yerlerinde, sağlık sektöründe, eğitim kurumlarında ve hatta tarımda bile karşına çıkan elektrikli / elektronik cihazlar kullanım ömürlerini tamamladıklarında e-atığa dönüşüyor. “Eğer “e-atık nedir örnek neler olabilir?” diye merak ediyorsan her gün elinin altında olan pek çok ürün olduğunu söylemek mümkün.
Bilgisayar ve Dizüstü Cihazlar
Ofislerde, okullarda en çok kullanılan cihazların başında bilgisayarlar geliyor. Ancak teknolojinin hızla gelişmesiyle birlikte masaüstü bilgisayarlar, dizüstü cihazlar, monitörler, çevre birimleri çok kısa sürede demode hale gelebiliyor. Yani elektronik e atıkların en görünür örneklerinden biri bilgisayarlar. Kullanılmayan cihazların içinde hem değerli madenler (altın, gümüş, bakır) hem de geri dönüştürülmesi gereken plastik ve metal parçalar bulunuyor. Fakat aynı zamanda anakartlarda kurşun, cıva gibi çevreye zararlı kimyasallar da mevcut. Bu nedenle bilgisayarların çöpe atılması, değer kaybıyla birlikte çevresel bir tehdide dönüşmesine yol açıyor. Ömrünü tamamlamış bilgisayarlar doğru şekilde geri dönüştürüldüğünde, bir yandan çevre korunuyor diğer yandan sanayi için hammadde sağlanıyor. Ofisler de ise sürdürülebilirlik hedeflerine daha fazla yaklaşılmasını sağlıyor.
Cep Telefonları ve Tabletler
Günümüzde telefon değişim süreleri, teknolojiyle doğru orantılı şekilde her geçen yıl daha da kısalıyor. İnsanlar birkaç yıl içinde yeni modele geçiyor, eskisi ise çekmecede unutuluyor veya çöpe karışıyor. “E- atık için en güncel örneklerden biri de akıllı telefonlar ve tabletler. İçerdikleri lityum iyon piller, ekran panelleri, elektronik devreleri geri dönüştürülebilir malzemeler barındırıyor, ayrıca yanlış şekilde atıldığında ciddi tehlike oluşturabiliyor. Lityum piller yangın riski yaratabiliyor, ekranlardaki kimyasallar toprağa hatta suya karışabiliyor. Bununla birlikte eski telefonlardan çıkarılan altın – bakır gibi metallerin geri kazanımı da ciddi ekonomik değer sunuyor. Yani her unutulmuş telefon aslında risk olduğu kadar fırsat demek.
Sağlık Ekipmanları ve Endüstriyel Cihazlar
E-atığın kapsamı yalnızca ofisle sınırlı değil. Hastanelerde kullanılan tıbbi cihazlar, tarımda kullanılan elektronik sistemler, fabrikalardaki kontrol panelleri ve hatta askeri teknolojiler de kullanım ömrünü tamamladığında elektronik atık haline geliyor. Söz konusu cihazlar zaman çok daha karmaşık yapıya sahip olduklarından özel geri dönüşüm süreçleri gerektiriyor. İçlerinde bulunan değerli metallerin yanında yüksek miktarda tehlikeli atık da barındırabiliyorlar.
E-Atık Geri Dönüşümü Neden Önemlidir?
Yanlış yöntemlerle atılan elektronik cihazlar doğada uzun süre çözünmeyen kimyasallar bırakıyor, bu da ekosistem ile insan sağlığı için risk oluşturuyor. İşte bu noktada geri dönüşüm devreye giriyor. E-atıkların düzenli şekilde toplanıp ayrıştırılması, değerli metallerin yeniden kullanılmasını sağlarken çevresel tahribatın önüne geçiyor. Aynı zamanda şirketlere de sorumluluk yüklüyor, çünkü sürdürülebilirlik bireylerle birlikte kurumların da üstlenmesi gereken bir görev. Özellikle çalışan sayısı arttıkça kullanılan bilgisayar, yazıcı, telefon gibi ekipmanların sayısı da katlanarak artıyor. Dolayısıyla iş dünyasının “e-atık yönetimi” konusundaki rolü kritik hale geliyor. Bugün sürdürülebilirlik hedefleri koyan, çevre politikalarını güncelleyen ya da dijital dönüşüm yatırımlarını yapan pek çok ofis, e-atık yönetimini politikaların merkezine yerleştirmelidir. Kısaca konu yalnızca eski cihazların atılması değil, değerli hammaddelerin geri kazanılması, çevreye verilen zararın azaltılması ve gelecek nesillere daha yaşanabilir dünya bırakılması.
Teknoloji kullanımı sırasında çevresel ve sosyal sorumluluk bilinciyle hareket ederek kurumların verimliliğini artırırken toplumsal etkilerini de göz önünde bulundurmak oldukça önemli. Eczacıbaşı Bilişim olarak, iş süreçlerinde sürdürülebilir yaklaşımların önemini benimsiyor ve bu anlayışla iş dünyasında daha bilinçli ve etkili çözümler üretmeyi hedefliyoruz.